Kahramanmaraş merkezli 7.7 ve ardından 7.4 şiddetinde yaşanan yıkıcı depremlerin ardından KARDEMİR'in sıvı çelik üretimindeki önemi çok daha iyi anlaşıldı.
İnşaatların ana iskeletini oluşturan ve betonların birbirine kenetlenmesini sağlayıp binayı bir bütün olarak tutan yapı çeliklerinin ne kadar önemli olduğu yaşanan depremlerin ardından alınan çok acı bir ders ile tekrar anlaşıldı.
Yeterli esnekliğe sahip yapı çelikleri betonların kırılmasını, sonucunda binanın yıkılmasını, çökmesini engellerken, sünekliği düşük yapı çelikleri şiddetli depremlere dayanamayıp kırılgan yapısıyla binaların yıkılmasına ve çökmesine neden olmaktadır.
Bilindiği gibi günümüzde çelikler, ham maddeleri cevher ve hurda olmak üzere üç ana metotla üretilmektedir. Elektrikli Ark ocaklarının üretim kapasitesi hurda fiyatlarına bağlantılı olarak farklılık gösterse de Türkiye'deki üretim oranları ortalama yüzde 65 hurdadan, yüzde 35 cevherden şeklinde oluşmaktadır. Dünyada ise bu değerler, yüzde 35 hurdadan, yüzde 65 cevherden üretim şeklinde görülmektedir.
Yani dünya hammadde olarak cevher kullanılırken, ülkemizde ağırlıklı olarak hurda kullanılmaktadır.
Çelik üretimi için gerekli hammaddeleri temin etmede ömrünü tamamlamış kullanılmayan hurda metaller ark ocakları için piyasada bolca bulunurken, cevherden 1 ton demir üretmek için 2 ton demir cevheri, 1 ton kok kömürü, 500 kilogram kireç taşı ve 3,5 ton gaz gerekiyor.
PEKİ HANGİ ÜRETİM ŞEKLİ DAHA SAĞLIKLI?
Hurdadan veya cevherden olsun ikisinin de değişik avantaj ve dezavantajları varken depreme dayanıklı bina inşaatlarında kullanılacak yapı çeliklerinin kalitesi bakımından değerlendirdiğimizde cevherden yapılan üretimin hurdaya nazaran yüzde 15 daha mukavemetli, kopma uzama değerinin ise yüzde 7 daha büyük olduğunu görülmekte.
Konuyla ilgili olarak Gazi üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi Derneği "Demir Cevheri ve Hurda Demirden Üretilen Beton Çelik Çubukların Yeterliliklerinin Araştırılması" başlığıyla bir araştırma yapıyor.
Bu araştırmasında, 12 - 14 - 16 - 18 ve 20 milimetre çapında nervürlü olarak cevherden üretilen Kardemir Karabük Demir Çelik Fabrikasının beton çeliği ile elektrikli ark ocaklarında hurda demirinden üretilmiş nervürlü beton çelik çubukları karşılaştırılıp incelemeye alınıyor. Alınan numuneler, spektral analiz ve çekme mukavemeti deneyine tabi tutuluyor.
Deney sonucunda kopma/akma mukavemeti değerlerinin hurda demirden üretilen çelik çubuklarında 1,23, cevherden üretilen çelik çubuklarda ise 1,57 değerleri elde edilirken cevherden üretilen yapı çeliğinin yüzde 15 daha mukavemetli olduğu tespit ediliyor. Ardından beton çelik çubukları üzerinde gerçekleştirilen spektral analiz, çekme mukavemeti, akma mukavemeti ve kopma uzaması deneyleri sonuçlarında;
Spektral analiz sonucunda, hurda demirinden üretilen çelik çubuklarda krom, nikel, bakır miktarlarının cevherden üretilen çelik çubuklara göre sırasıyla yüzde 80, yüzde 38 ve yüzde 66 daha fazla, mangan miktarının ise yüzde 24 daha az olduğu,
Karbon eşdeğeri bakımından hurda demirin yüzde 0,44, cevherin ise yüzde 0,45 ile TS 500 standardında belirtilen sınırlar dışında olduğu, Elektrik ark ocaklarında hurda demirden üretilen beton çelik çubuklarının çekme mukavemeti değerlerinin, cevherden üretilen beton çelik çubuklarının çekme mukavemeti değerlerinden yüzde 15 daha küçük olduğu,
Hurda demirden üretilen beton çelik çubuklarının akma mukavemeti değerlerinin ise cevherden üretilen çelik çubukları akma mukavemetine göre yüzde 10 daha fazla olduğu,
Hurda demirden üretilen beton çelik çubuklarının kopma uzaması değerlerinin ise cevherden üretilen çelik çubukların kopma uzamalarına göre yüzde 7 daha az olduğu,
Kopma/akma mukavemeti değerlerinin hurda demirden üretilen çelik çubuklarında 1,23, cevherden üretilen çelik çubuklarda ise 1,57 değerine sahip olduğu
tespitinde bulunuyorlar.
Sonrasında da elde edilen sonuç, uygulanan deneyin aşamalarının detaylı olarak anlatıldığı rapor olarak yayımlıyor.
DEPREM BÖLGELERİNDE CEVHERDEN ÜRETİLEN DEMİR KULLANILMALI
Kopma/akma mukavemeti değerleri bakımından ‘Afet Bölgelerinde Yapılacak Yapılar Hakkında Yönetmelik’te belirtilen sınır değerini göz önünde bulundurarak yayımlanan raporun sonuç bölümünde ise şu ifadeler yer alıyor;
"Sonuç olarak; cevherden üretilen beton çelik çubukların çekme mukavemeti, hurda demirden üretilen beton çelik çubukların çekme mukavemetinden fazla olduğu görülmüştür.
Krom, nikel ve bakır gibi elementlerin mukavemet değerlerini artırırken sünekliği azaltmaktadır. Bundan dolayı bu elementlerin belirli sınırları aşmaması istenmektedir. Deney sonuçlarında da hurda demirden üretilen beton çelik çubukların cevherden üretilenlere göre daha az sünek davrandığı görülmüştür. Hurda demirden üretilen beton çeliklerinin çekme mukavemeti değerleri TS 708 “Beton Çelik Çubukları” standardında belirtilen sınırlar içerisinde kalmasına rağmen süneklik değerlerinin düşük olduğundan dolayı deprem yönetmeliğine göre, afet bölgelerinde yapılacak olan yapılarda kullanılması uygun değildir. Ayrıca betonarme elemanın dayanıklılığı üzerinde önemli bir etkiye sahip olan ve servis ömrünü etkileyen korozyon potansiyelinin, hurda demirinden üretilen beton çelik çubuklar üzerinde araştırılmasında fayda bulunmaktadır."
Yani herkesin anlayabileceği şekildeki anlatım ile; "Hurdadan üretilen demirler esnek olmadığı, kırılgan özelliğe sahip olduğu ve cevherden üretilen demire nispeten paslanmaya karşı dayanıklı olmadığı ve bu nedenle deprem riski taşıyan bölgelerde kullanılmaması gerektiği" sonucu çıkıyor.
Ark ocaklarında üretilen çelik hurdadan üretildiği için içeriğinde her türlü metal bulunduğu gibi bünyesinde "metal yorgunluğu" dediğimiz vasfını yitirme özelliği taşımaktadır. Tıpkı birkaç saatliğine genç olma sevdasıyla gençlik aşısı olmuş 100 yaşındaki insan gibi.
İsveç çeliğinin dünyada ünlenmesinin ana nedeni bünyesinde 'yok' denebilecek oranda az fosfor ve kükürt içermesidir. Cevherden yapılan üretimlerde bu kimyasallar minimum seviyede tutulurken, hurdadan yapılan üretimlerde bu oranların yüksekliği engellenememektedir.
AFET BÖLGESİNDE İNŞA EDİLECEK BİNALARIN KARDEMİR'İN YAPI ÇELİĞİNE İHTİYACI VAR
Bölgenin büyük oranda ihtiyacını karşılayan ve ürettiği kütüğü haddehanelerinde çekip yapı çeliği olarak üretme özelliğine sahip olan İSDEMİR, deprem nedeniyle oluşan tahribatlardan dolayı üretimine ara vermek zorunda kaldı.
Öte yandan üretim bandı yassı mamul üzerine kurulu olan ERDEMİR’in yapı çeliği üretme gibi bir yatırımı yok. Yalnız, cevherden ürettiği kütükleri piyasaya vererek haddehanelerde yapı çeliği olarak çekilmesine imkân sağlayabilir.
Oluşan bu olumsuz şartlar karşısında, deprem bölgelerinde yapılacak olan kalıcı konutlar ile ilgili tüm yük dikkatleri her zaman üzerine çeken KARDEMİR'in sırtına biniyor.
ZAMANINDA VE YERİNDE YAPILAN YATIRIMLAR KARDEMİR’İ GÜÇLENDİRDİ
Türkiye'de çelik üretimi 2021 yılında 40,4 milyon ton iken 2022 yılında yüzde 12,9'luk bir düşüşle 35,1 milyon tona düştü.
KARDEMİR ise, tüm düşüşlere inat üretim kapasitesini gerçekleştirdiği yeni ilavelerle ve yatırımlarla yıllık toplam üretimini 3 buçuk milyon tona çıkardı. Kapasitesini artırırken, diğer taraftan yaptığı yeni yatırımlarla ürün yelpazesini de çeşitlendirdi.
Bir zamanlar sadece İsdemir tarafından üretilen kangal demir çeşitlerini de üreterek, KARDEMİR’in ne kadar doğru yatırımlar yaptığını gözler önüne serdi.
Bugün asrın felaketi olarak adlandırılan 7.7 ile başlayıp 7.4 ve ardından gelen 6'nın üzerindeki birçok depremler ve yıkılan binalar, KARDEMİR'in kapasite artırımında ne kadar doğru yatırımlar yaptığının haklılığını bir kez daha ortaya koydu.
Bugün itibarıyla depremin etkili olduğu 11 ilde yıkılan binaların yerine, hükümetin yeni kalıcı konutların yapılması için 4 milyon ton yapı çeliğine ihtiyaç duyulmakta ve deprem bölgesindeki konut ihtiyacının bir an önce giderilmesi için devasa miktardaki bu çelik ihtiyacının 3 - 4 ay gibi bir sürede karşılanması istenmekte.
KARDEMİR A.Ş. 3,5 milyon tonluk sıvı çelik üretiminin tamamını yapı çeliğine ayırmış olsa bile, 4 aylık bir süre zarfında ancak Bir Milyon 167 Bin tonluk kısmını karşılayabilir.
CUMHURBAŞKANI ERDOĞAN'IN EN BÜYÜK UMUDU KARDEMİR A.Ş.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın yıkılan binaların yerine 1 yıl içinde yapmaya söz verdiği kalıcı konutların büyük depremlere karşı sağlam olması için umudunu KARDEMİR'in cevherden ürettiği nevrüllü inşaat demirine bağladığı ifade edilmekte.
Erdoğan'ın bu ihtiyacı karşılaması için KARDEMİR A.Ş. Yönetim Kurulu Başkanı ve Enerji Bakan Yardımcısı Dr. Alparslan Bayraktar'a da gerekli talimatları verdiği de bilinmekte.